Realizowane projekty

Przyczyny i konsekwencje reakcji rodziców na kłamstwa ich dzieci

Celem projektu jest odpowiedź na pytanie jakie znaczenie dla prawdomówności dzieci ma to w jaki sposób ich rodzice reagują wtedy gdy dziecko kłamie. Do tej pory badania nad znaczeniem socjalizacji, działań wychowawczych podejmowanych wobec dziecka dla jego prawdomówności były nieliczne. Wykazano na przykład, że instruowanie i modelowanie ze strony dorosłego zwiększa prawdopodobieństwo, że dziecko okłamie inną osobę (Hays, Carver, 2014; Talwar i in. 2018). Jednak dotychczasowe badania przeważnie nie dotyczyły znaczenia konkretnych zachowań i reakcji rodziców, a raczej ich bardziej stabilnych cech, np. stylów w jaki wychowują dziecko (np. Popliger i in. 2011), uwzględniały niewiele rodzajów kłamstw (np. Waller i in. 2012) i brali w nich udział głównie rodzice dzieci w wieku przedszkolnym. Planowane badanie ma uzupełnić luki w obecnym stanie wiedzy. Zbadamy relacje pomiędzy dokonywanymi przez rodziców ocenami różnych typów kłamstw, ich reakcjami na kłamstwa dzieci oraz tendencją dzieci do wypowiadania kłamstw mających na celu realizację cudzego lub własnego interesu. Do udziału w badaniach zapraszamy rodziców i ich dzieci od 7 do 10 lat. Badania będą prowadzone od września 2023 do kwietnia 2024.

Zapraszamy do kontaktu e-mailowego: joanna.plotnikowska@umk.pl

W poszukiwaniu społeczno-poznawczych predyktorów wrażliwości na wiedzę w okresie dzieciństwa

Żyjemy w świecie zalewu informacji, a umiejętność poruszania się w ich gąszczu, wyszukiwania informacji wiarygodnych i prawdziwych, a odsiewania dezinformacji, jest kluczową kompetencją XXI wieku. Mnogość ta dotyczy nie tylko rodzajów informacji, ale również ich źródeł, co prowadzi do konieczności oceny wiarygodności źródła i poszukiwania takiego, który może dostarczyć najbardziej rzetelnych informacji. Co więcej, powszechnie obserwuje się wśród osób dorosłych zjawisko nazywane “odpornością na wiedzę”, przejawiające się np. niechęcią do poszukiwania informacji w źródłach dotąd powszechnie uznawanych za dostarczające wiarygodnej wiedzy (np. wyniki badań naukowych), a preferowaniem najprostszych odpowiedzi, spójnych najczęściej z dotychczasowymi przekonaniami. Tego rodzaju brak krytycznego i refleksyjnego podejścia do wiedzy i jej źródeł może skutkować uleganiem fałszywym informacjom, podatnością na dezinformację i nieufnością do rzetelnych (choć często złożonych) informacji naukowych. Na kontinuum opisującym stosunek do wiedzy, na krańcu przeciwnym do “odporności na wiedzę” można umieścić postawę “wrażliwości na wiedzę”, przejawiającą się w uważnej obserwacji rzeczywistości, poszukiwaniu rzetelnych informacji, zadawaniu pytań, nie zadowalaniu się najprostszymi wyjaśnieniami, krytycznym ustosunkowywaniu się do otrzymywanych informacji. Choć tego rodzaju dojrzała krytyczna postawa wymaga rozwiniętych zdolności metapoznawczych, związanych z wiedzą na temat wiedzy i procesów poznawczych, to jej pierwsze, najwcześniejsze przejawy można obserwować już u małych dzieci, zanim rozwiną one złożone kompetencje metapoznawcze. Te wczesne przejawy wrażliwości na wiedzę wyrażają się w przyjmowaniu postawy uważnego obserwatora, którą możemy opisać już w okresie wczesnego dzieciństwa; postawy osoby eksplorującej interesujące zagadnienia poprzez zadawanie pytań, charakterystyczne dla młodszych dzieci przedszkolnych; czy wreszcie postawy “naukowca” samodzielnie poszukującego nie tylko faktów, ale też ich wyjaśnień, którą możemy obserwować już u starszych przedszkolaków. Celem projektu jest właśnie opisanie tych wczesnych przejawów wrażliwości na wiedzę u polskich dzieci pomiędzy 2 a 4 rokiem życia, a także prześledzenie zmian, jakie zachodzą w tym zakresie na przestrzeni dwóch lat. Ponieważ wrażliwość na wiedzę stanowi istotny składnik umiejętności poruszania się w społeczeństwie informacyjnym, ważne jest także zidentyfikowanie czynników, które mogą sprzyjać bądź utrudniać rozwój tej kompetencji. Wśród czynników, które mogą być szczególnie istotne dla kształtowania postawy wrażliwości na wiedzę u małych dzieci należy wskazać zarówno czynniki indywidualne, jak i te związane z niszą rozwojową dziecka, a także takie, które są cechami interakcji rodzic – dziecko. Indywidualne czynniki uwzględnione w projekcie to kompetencje dziecka w zakresie poznania społecznego (tzw. teorii umysłu, ToM), np. umiejętność śledzenia i przyjmowania perspektywy drugiej osoby; wyższe procesy poznawcze związane z zachowaniami ukierunkowanymi na cel; umiejętności językowe, w tym także kompetencja pragmatyczna. W przypadku małych dzieci to właśnie interakcje z rodzicami są najczęstszym kontekstem zdobywania wiedzy i kształtowania postaw, drobiazgowa obserwacja i analiza “zawartości” i przebiegu tych interakcji może dostarczyć niezwykle cennych danych dotyczących kontekstu kształtowania się wrażliwości na wiedzę u małych dzieci. Może wydawać się, że dzieci w okresie wczesnego i średniego dzieciństwa są jeszcze zbyt małe, by uczyć się krytycznego myślenia, niezbędnego przede wszystkim w późniejszych okresach rozwojowych. Jednak jak mówi popularne polskie przysłowie, czego Jaś się nie nauczy, tego Jan nie będzie umiał. Zatem poszukiwanie wczesnych przejawów wrażliwości na wiedzę, będących prekursorami krytycznego myślenia, oraz czynników sprzyjających ich rozwojowi, może w istotny sposób przyczynić się do wykorzystania tej wiedzy w celu jak najwcześniejszego kształtowania zarówno kompetencji, niezbędnych do aktywnego poszukiwania informacji, jak i postawy wrażliwości na wiedzę, związanej z refleksyjnym podejściem do uzyskiwanej wiedzy i jej źródeł.